Open Source Zaden

Verslag workshop Willy Douma van HIVOS | 4 maart 2017 Reclaim the Seeds

Willy liet ons eerst een deel van een filmpje zien waaruit bleek dat er de nodige problemen zijn rondom het zaadgoed voor boeren in ontwikkelingslanden, in dit geval mais in Tanzania:

* vanaf zo'n 20 jaar geleden gaf het staatsbedrijf Tanseed een soort keurmerk ('quality declared seed') af aan boeren/zaadhandelaren die zelf zaad vermeerderen, maar dat was alleen in enkele districten geregeld. Meestal gebruikt mensen zaad dat ze van oudere familieleden of anderen gekregen hebben. Er is veel slecht zaad in omloop.

* Nu is de staatsinstelling geprivatiseerd en inmiddels er 'official certified seed', dat eigenlijk overal verkocht moet worden. Er is een wet in de maak die het gebruik van dit zaad verplicht, om bedrijven die het produceren te 'beschermen' via het UPOV-verdrag (1). Maar boeren willen het niet. Het zijn hybride zaden (tot nu toe in Tanzania nog geen gentechzaden) die mooie producten opleveren maar die het omdat ze ziektegevoelig zijn alleen goed doen met bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Bovendien leveren ze geen stabiele, bruikbare nakomelingen op en moet een boer dus elk jaar nieuwe zaden kopen. Dat is allemaal te duur. En er wordt ook nog eens mee gesjoemeld, het wordt waarschijnlijk vermengd met gewoon zaad want niet al het zaad komt op. 75% van de boeren gebruikt dus liever 'eigen' zaad.

* 'Is het de taak van de boeren om de winkels te laten draaien?' vraagt een boer zich af.

De ontwikkelingsorganisatie Hivos 'zoekt nieuwe oplossingen voor hardnekkige problemen'. Ze zoeken 'diversity on the plate, and in the field', en die diversiteit vind je niet met gepatenteerd zaad, dat kost je je vrijheid. (Als je gentech zaad gaat gebruiken geef je het bedrijf zelfs het recht in je computer te kijken!) Hivos werkt daarom actief mee aan nieuwe initiatieven voor Open Source Seed die overal aan het ontstaan zijn. In Amerika worden al ruim 300 soorten zaden verkocht in zakjes waarop achterop een 'Pledge' (belofte) staat: 'als ik dit zakje open, beloof ik dat dit zaad niet gepatenteerd zal worden, en dat degene aan wie ik deze zaden geef dat ook zal beloven.' Maar is dit bestand tegen het juridische geweld van de grote bedrijven?

Gelukkig zijn er inmiddels ook veel initiatieven in andere landen, en men weet elkaar te vinden. Agrécol in Duitsland organiseerde in juli 2016 een bijeenkomst met vertegenwoordigers uit de VS, Zwitserland, India en Venezuela, en Hivos organiseerde in november 2016 een bijeenkomst in Ethiopië. Hivos bracht ook de zaadvermeerderaars uit Tanzania enkele weken geleden in contact met 'impact investors' in Kenia, zodat zij hun bedrijfjes verder kunnen ontwikkelen. Dus er zijn allerlei ontwikkelingen. Johannes Kotschi van AGRECOL heeft een open source 'copyleft' licence (2) (vergunning) ontwikkeld en men is voor de EU de wettelijke ins en outs aan het uitzoeken van zaadgoed als 'commons' (gemeenschappelijk goed).

De bekostigen van dit soort ontwikkelingen is altijd een probleem. Men wil werken met producentengroepen (zaadvermeerderaars) die een percentage van hun winst afstaan voor het platform. In India wil een bekende kweker, Beej Apna, alleen nog maar onder zulke voorwaarden zijn werk doen.

Biodiversity International is het 'Seeds for Needs' programma gestart: dit is een internationaal forum voor uitwisseling van zaden voor veranderende (klimaat-) omstandigheden.

Noten:
1) Veel landen hebben het UPOV verdrag uit 1991 ondertekend: 'wij willen dat bedrijven zich veilig voelen in ons land', wat de rechten van bedrijven bovenal veilig stelt, zie Feiten over Biopiraterij, pagina 92. Het oude UPOV verdrag uit 1976 gaf boeren nog het recht te kweken met beschermde variëteiten, maar die ontheffing is in 1991 geschrapt. Kwekers en onderzoekers zullen royalty's moeten betalen aan de eigenaar van de kwekersrechten, in dit geval multinationale zaadbedrijven.

2) Copyleft is het tegenovergestelde van copyright. De 'eigenaar' geeft anderen het recht zijn 'product' te gebruiken, met enkele beperkingen. Wijzigingen van het product moeten op dezelfde manier 'uitgegeven' worden.

Link:
- Hivos' website over hun Open Source Seed Systems project met achtergrond, factsheets en videos.

-- Klik hier om terug te gaan naar het verslagenoverzicht --