Presentatie Zelf Zaad Telen in de Moestuin

Docente permacultuur Janneke Tops legde tijdens haar presentatie uit hoe je zelf, ook als beginneling, zaden kunt telen in je moestuin. Daarbij ging ze zowel in op het bestuiven, het oogsten als op het bewaren van zaden. Hieronder staat ook een geschreven verslag van de workshop.

Wie meer wil weten over dit onderwerp kan het door Janneke vertaalde boek 'Zelf Zaden Telen' aanschaffen. Het is in februari 2016 gepubliceerd door uitgeverij Jan van Arkel en Club Groen.



Workshop: Zelf zaden telen voor moestuinders
Spreker: Janneke Tops. Janneke studeerde in Wageningen. Na haar studie maakte ze meer dan tien jaar deel uit van een ecologische woon-werkgroep in Noordoost-Frankrijk. Ze woont nu weer in Nederland en heeft een eigen bedrijf: Gezonde Moestuin. Voor haar eigen bedrijf en voor Velt verzorgt ze cursussen en lezingen.
Datum: zaterdag 13 februari 2016
Evenement: Reclaim the seeds

In haar presentatie, die van vele, mooie illustraties is voorzien, doorloopt Janneke Tops de verschillende fases van het zelf produceren van zaad. Daaraan voorafgaand stelt ze eerst twee vragen: waarom zou je als moestuinder je eigen zaad willen winnen en wat is nu precies zaadteelt?

Waarom zelf zaad winnen?
Er zijn verschillende antwoorden op de vraag 'waarom zou je als moestuinder zelf zaad gaan winnen?'

- Je wilt de gewenste eigenschappen van een gewas bewaren.
- Je wilt 'voedselsoeverein' zijn. Dit wil zeggen dat je zelf bepaalt welke soorten je gaat telen, zodat je niet afhankelijk bent van wat de ongeveer tien multinationals die zaad produceren op de markt brengen. Deze multinationals hebben op dit moment tweederde van de zaadhandel in handen.
- Je wilt de biodiversiteit van soorten zoveel mogelijk in stand houden.
- Je wilt aan anderen het 'zaaigoedverhaal' vertellen en hen wijzen op het belang van zelf zaad telen.
- Je beleeft veel plezier aan groente telen uit zelf gewonnen zaad.

Wat is zaadteelt?
Bij zaadteelt moeten we onderscheid maken tussen:

- Het veredelen van rassen, dat als doel heeft de beste eigenschappen voor een ras te behouden en minder goede eigenschappen uit het ras te halen. Dit is een moeilijk proces, omdat je rekening moet houden met de erfelijke eigenschappen van een gewas; de gewone moestuinder zal zich dus niet bezighouden met veredeling.
- Het zelf zaaigoed winnen uit je eigen moestuin. Dit kan iedereen met een beetje kennis van de zaadteelt heel goed doen.

Zelf aan de slag
Bij het winnen van zaad moet je met twee dingen rekening houden:

- Er zijn gewassen waarvan je geen zaad kunt winnen. Dit zijn de zogenaamde
- F1-hybriden.

Het vermeerderen van zaad van genetisch gemodificeerde gewassen is niet de toekomst. Op dit moment zijn deze gewassen niet in Nederland op de markt Wel is het mogelijk dat er in zaad van bijvoorbeeld maïs vervuiling is opgetreden, omdat een niet-gemodificeerde maïsplant besmet is met stuifmeel van een gemodificeerde maïsplant.

Je moet je van tevoren ook verdiepen in het verschil tussen zelfbestuivers en kruisbestuivers.

Bloemen worden bestoven door:

- zichzelf
- de wind
- insecten

De zelfbestuivers (zoals bonen, erwten en sla) zijn het gemakkelijkst om te vermeerderen. Planten die worden bestoven door de wind of door insecten zijn de zogenaamde kruisbestuivers. Je moet er meer moeite voor doen om deze met succes te vermeerderen.

We moeten er rekening mee houden dat gewassen worden onderverdeeld in: families, geslachten, soorten en rassen. Een familie heeft verschillende geslachten, die weer verschillende soorten kennen, die op hun beurt weer onder te verdelen zijn in rassen. Het is niet mogelijk dat verschillende families kruisen, zoals ook verschillende geslachten niet kruisen. Alleen soorten kunnen kruisen. Dit gebeurt in de natuur vanzelf, maar als moestuinder kun je ook kruisen.

Tussen zelfbestuivers waarvan je niet wilt dat ze elkaar bestuiven, moet een afstand van 3 meter aangehouden worden. Tussen de meeste kruisbestuivers moet een afstand van ten minste 400 meter zijn om ongewenste bestuiving te voorkomen. Je kunt hiertoe de planten afdekken met fijn gaas. Ook kun je een wasknijper op een bloem zetten om bestuiving te voorkomen. Zowel de mannelijke als de vrouwelijke planten die jij zelf wilt bestuiven, kun je dichtbinden met wollen draad. Nadat je het stuifmeel hebt aangebracht op de stamper van de plant waarvan je zaad wilt winnen, bind je deze plant weer dicht. Je onthoudt zo dat dit een plant is waarvan je het zaad wilt winnen.

Zaden oogsten
We oogsten bij mooi, droog weer:

- zaden uit eetbare, vlezige vruchten, zoals tomaten en komkommers, meteen erna wordt de gelei eraf gehaald;
- zaden uit overrijpe vruchten; bijvoorbeeld komkommers en courgettes;
- zaden uit droge bloemhoofdjes van bijvoorbeeld sla en pastinaak.

Zaden schonen
Na het oogsten moeten de zaden geschoond worden. Dit kan door successievelijk te dorsen, te zeven en te wannen (opschudden in een 'wan': mand waarin je het zaad weer opvangt). Er bestaat een Do it your self seed cleaner. Een bouwtekening hiervan is te vinden op internet. Zaad van tomaten kun je fermenteren. Je laat het zaad in zijn gelei dan een dag of drie staan met een laagje water erop, zodat het gaat schimmelen. Daarna haal je de laag schimmel eraf, droog je het zaad in een handdoek, waarna je het kan bewaren.

Zaden bewaren
Je kunt zaden bewaren om ze te laten kiemen en de kiemen op te eten of om ze in een volgende zaaiperiode te gebruiken.
Het zaad moet droog bewaard worden in papier; koffiefilters zijn heel geschikt. Daarna moeten ze op een donkere, vorstvrije plaats gezet worden. Een donkere kast in een schuur is doorgaans een goede plaats.
Bonen kun je in een glazen pot enkele weken in de vriezer zetten. Het voordeel hiervan is dat eieren of larven van de bonenkever doodgaan.

Houdbaarheid
In Canada is pompoenzaad gevonden waaruit na 800 jaar nog planten geteeld konden worden. Dit is evenwel heel uitzonderlijk. Het zaad dat wij zelf winnen, heeft gewoonlijk een korte houdbaarheid:
1 tot 2 jaar: maïs, ui, pastinaak, schorseneer
2 jaar: prei, peterselie, kervel, peulgewassen
4 jaar: aubergine, tomaat, paprika, wortel
4 tot 5 jaar: bladgewassen, koolgewassen, komkommergewassen, rode biet

Je kunt de kiemkracht van zaad testen door het op vochtig keukenpapier of watten te leggen, eventueel met plastic folie eroverheen. Je houdt dit zaad vochtig bij een temperatuur van ongeveer 20º. Na een maand kijk je of er voldoende zaad ontkiemd is.

Bij het zaaien moet je er rekening mee houden dat we lichtkiemers en donkerkiemers kennen. Lichtkiemers (bijvoorbeeld: sla, basilicum) worden bij het zaaien niet óf met een uiterst dun laagje fijn zand bedekt. Donkerkiemers (bijvoorbeeld: wortelen; radijs; prei; courgettes) worden juist wel met een laagje aarde bedekt.

Tips voor succesvolle oogst van zelfgewonnen zaad

- Als je begint met zelf zaad winnen, is het verstandig je te richten op één gewas.
- Het door jou gekozen gewas heeft een goede oogst opgeleverd.
- Je beheerst de succesvolle teelt van het door jou gekozen gewas.
- Je moet de tijd nemen om op het juist moment te handelen.
- Selecteer gezonde planten en zaden.
- Houd het zaad oogsten een aantal jaren vol.

Boeken over zelf zaden telen

- Zelf zaden telen. Basisboek voor zaadteelt in de moestuin. Auteur: Canada Seeds of Diversity. Vertaling Janneke Tops. Uitgeverij Jan van Arkel. Bestellen bij Club Groen.
- The Seed garden: The Art and Practice of Seed Saving. Auteur: Jared Zystro et al. Uitgever: Seed savers exchange.
- De wet van de zaden. Waarom het beheer van zaden een collectief belang moet dienen. Auteur Vandana Shiva. Vertaling: ELAN Languages. Uitgeverij Stichting Oikos, Brussel.

Websites over zelf zaad telen
www.zaadgoed.nl
www.mooiemoestuin.nl
www.prospecierara.nl
www.zelfzadentelen.be
www.biozaden.be
www.zaaisite.nl


-- Klik hier om terug te gaan naar het verslagenoverzicht --