Voedselbossen

Verslag van de workshop van Wouter van Eck van Voedselbos Ketelbroek | 4 maart 2017 Reclaim the Seeds

Wat is een voedselbos?
- door mensen ontworpen (een landbouwmethode) gericht op voedselproductie;
- meerjarige houtige soorten hebben de hoofdrol (= bossen & struiken);
- volgens de ecologische principes van een natuurlijk bos (biomimicry & agro-ecologie);
- zonder externe input! (zoals mest, pesticiden, compost, zelfs geen biologische).

Waarom geen biologische mest / compost?
- Sleutels van een voedselbos zijn: 1. Oppervlak bladgroen & 2. Schimmels in bodem.
- Schimmels (mycelium) en de boomwortels (rhizoom) gaan een symbiose aan (is een relatie) genaamd mycorrhiza: De boomwortels leveren koolhydraten / suikers, de schimmels leveren micro nutriënten.
- Als compost toegevoegd wordt gaat het 'verstandshuwelijk' kapot, de boom is in zijn behoefte voorzien en zal geen suikers meer aan de schimmels geven. Hierbij stagneert ook de toevoer van andere sporenelementen die de boom ook nodig heeft. Bij de opstart van een voedselbos mogen wel houtsnippers en herfstbladeren als bodembedekking dienen.

Welke plant zet je waar bij de opstart?
Kijk naar een natuurlijk bos, er bestaan 9 lagen in een natuurlijk bos (een gelaagd bos).
- In een natuurlijk bos zijn er vele verschillende plekken (=habitats) waar planten & dieren goed gedijen, bv: hoog & droog vs. laag & vochtig, zon, halfschaduw, schaduw.
- Kies specifieke lokkers om bestuiving & plaagbeheer te bevorderen.
Natuurlijk plaagbeheer: als je ingrijpt bij een plaag, zullen de roofinsecten / -dieren zich niet gaan ontwikkelen / vestigen. Het systeem komt niet in balans. Door niet in te grijpen neemt de plaag toe -> het systeem wordt interessant voor roofdieren -> er ontstaat een natuurlijk evenwicht.

Productiviteit van natuurlijke bossen
Hoeveelheid bladgroen (in kilo per hectare) is maatgevend voor de hoeveelheid op te vangen energie.
Vergeleken met prairies, maisakkers en savannes, is een natuurlijk eikenbos het meest productief. In april al 10 kilo/ha bladgroen, hoe kan dit? (want een eik krijgt pas begin mei blad).
- Door de bosbodemplanten die al vroeg in het jaar bladgroen maken;
- Door de wintergroene struiken en bomen (veel bladgroen gedurende hele winter en in de zomer hebben ze de voorkeur voor schaduw).
Het systeem wordt steeds productiever door de gelaagdheid.

Hoe gaan we dit bos dus 'vereetbariseren'?
- 'Vervang' de giftige soorten met vergelijkbare eetbare soorten.
- Ons huidige dieet richt zich erg veel op gewassen uit de rozenfamilie (kers, appel, pruim, abrikoos, etc.), die bomen zijn bosrandplanten (hebben aan 1 kant licht nodig).
- Een (diep) bos heeft tijd nodig om zich te ontwikkelen (bv noten). Het wordt steeds productiever door de gelaagdheid. Eerste decennia veel vruchten, daarna zal noten productie op gang komen.
- Doe voorzichtig met toevoegen van dieren (als kippen, kalkoenen, etc.) in het systeem (door de mest die ze produceren en de lagen in het bos die ze opeten). Zet eerst het voedselbos op en voeg eventueel dan naar draagkracht dieren toe die erbij passen, voeder ze niet bij, roofdieren kunnen noodzakelijk zijn.

Ketelbroek (opgericht in 2009) omringd door een monocultuur. Eenmalig ingegrepen om meer biotoopverschillen te creëren.
In 2016 is Ketelbroek vergeleken met een vergelijkbaar gebied: De Bruuk (een natuurgebied sinds 1940). Er werd een aantal indicatorgroepen onderzocht zijn in soorten en individuen. Ketelbroek kwam hier met vergelijkbare of significant betere resultaten. Ketelbroek bleek tevens een aanvullend habitat te creëren (60% kwam niet voor bij Bruuk) en in beide gebieden kwamen soorten voor van de zeldzame soorten van de rode lijst.

Voedselbossen kunnen naast noten & fruit ook:
- Verrassende productie geven. Bijvoorbeeld door te kijken naar Canada en Korea (met een overlappende klimaatzone).
- eetbare blad, bloemen, scheuten, paddestoelen
- houtoogst: in het begin past er meer dan na enkele jaren -> houtkap zonder verwoestijning door geen voedingsstoffen te onttrekken (door de wortels in de grond te houden).
- een voedselbos kan ingezet worden als polycultuur met 'slechts' 12 soorten die afwisselend op rij gezet worden met ruimte voor een kruiwagen (of kleine tractor) om te oogsten.

In een voedselbos geldt:
- Productie stijgt gedurende de groei van het systeem.
- Mengvormen zijn mogelijk: zoals stroken in een agrarisch landschap of stadslandbouw.
- Kies voor rassen met grote oogst. Overvloed geeft voldoende voor zowel mens als dier.
- Pionierssoorten maken het bos.
- Nadat het bos aangeplant is, is bijna het enige werk wat erin gestopt wordt: oogsten (en in de regel bijvoorbeeld ook niet snoeien).
- Om het ecosysteem te laten werken zorg je voor een drachtboog (voor de insecten), stikstofbindende soorten en plekken voor dieren om zich te nestelen.
- Het is bestand tegen neerslag extremen (70mm op een dag gaf geen stilstaande plassen zoals bij de buren). Sponswerking van bodem is het gevolg van veel organisch materiaal, bodemleven en niet betreden met zware machines. Dit positieve effect treedt snel op: al na 1 jaar.
- Het organischestofgehalte stijgt door de tijd heen.
- Qua voedingsstoffen is het hele dieet uit een voedselbos te halen. Suikers in overvloed (fruit), vitaminen (groen blad), eiwitten & oliën (noten), koolhydraten in de vorm van zetmeel is moeilijker (maar dat eten wij ook teveel. De tamme kastanje is de kampioen hierin, bv gepofte kastanjes, kastanjemeel -> brood).

Links:
- Voedselbos Ketelbroek: https://www.facebook.com/FoodforestKetelbroek
- Leestip: Martin Crawford - Creating a Forest Garden: http://permaculturenews.org/2011/06/08/martin-crawfords-forest-garden (er gaat een Nederlandse vertaling komen)

Verslag gemaakt door Sindy Fransen

-- Klik hier om terug te gaan naar het verslagenoverzicht --