Zaadvaste rassen hebben de toekomst

Samenvarring van de presentatie gegeven door René Groenen tijdens Reclaim the Seeds en de Voedsel Anders Conferentie op zaterdag 13 februari in Wageningen.

Het verhaal van Kain en Abel in de bijbel. Kain is de landbouwer, de doener. Hij staat gebukt, naar de aarde gericht. Abel, der herder, kijkt over zijn kudde in de verte, naar boven. Hij is de dromer, de denker. Kain doodt Abel. Dit is het beeld dat de mensheid aards gericht wordt. Hij bebouwt de aarde. Dit proces duurt tot op de dag van vandaag, zoals we zullen zien.

Zo lang als er landbouw is, is er selectie in gewassen.

In eerste instantie nog ingebed in een kosmische samenhang. Kultus en cultuur zijn identiek.
Landbouw, agricultuur staat aan de basis van alle cultuur. Haar opgave en recht van bestaan is tweeledig:
- verzorging van aarde en landschap
- verzorging van levensmiddelen

De principes van landbouw zijn cyclisch, gemengd, divers en beweeglijk. Wanneer landbouw naar deze principes is georganiseerd, is de output altijd hoger dan de input. Dat het tegenwoordig structureel omgekeerd is, wil dus zeggen dat we een landbouw gecreëerd hebben die naar industriële principes is georganiseerd. Althans in het westen; 75-80 % van de wereldvoedselproductie is nog steeds agrarisch georiënteerd.
Leven is groei en differentiatie. De landbouw groeide en differentieerde, zo ook de rassen. Hoe kan dat?
Wat is een plant?
- Groeit door de dimensies heen en overstijgt tot slot de tijd, in het zaad.
- Groeit door de elementen.

Plant is een onderdeel van de omgeving, kan er niet tegenover staan, zoals wij mensen, of, in geringere mate, een dier. Vandaar het eminent belang van proceskwaliteit, i.p.v. resultaatgerichtheid.

Een cultivar, een cultuurplant dus, onderscheidt zich van een wilde plant door het vruchtvormingsprincipe (bij peen in de wortel, bij rode biet het hypokotyl, bij koolrabi de stengel, bij kropsla de bladeren, bij graan het zaad). Dat is een geschenk aan de mens, is een ' last' voor de plant en maakt haar kwetsbaar. Behoeft de zorg van de mens.

Zaadvaste rassen:

- een populatie van planten die door de generaties selectie een eenheid vormen: een ras. Ze zijn stabiel in hun totaalbeeld (vandaar zaadvast) én beweeglijk (hebben een bandbreedte in de eigenschappen) en dus in staat zich aan lokale omstandigheden zich aan te passen, of zich door bewuste selectie te veranderen.
- voor veredeling is soms een kruising nodig (=chaos maken), dan 7 generaties selectie voor nieuwe eenheid
- zij verbinden verleden en toekomst naadloos met elkaar en zijn daarom duurzaam.
- zolang als er landbouw is, zijn er zaadvaste rassen. En zijn dat nu nog steeds in grote delen van de landbouwcultuur wereldwijd. Zo' n 10.000 jaar dus. Een ongekende erosie van zowel landbouwgrond, maar ook in diversiteit aan rassen heeft in de 20e eeuw plaatsgevonden. Deze parallel is niet toevallig en gaat ook nu nog steeds door.

De laatste 50-100 jaar een enorme toename van F1-hybriderassen, althans in de westerse landbouw.

Wat zijn F1-hybriderassen?

- is een kruising van 2 (of meerdere) inteeltlijnen. Inteeltlijnen zijn (vreemdbestuivende) planten die door vele generaties heen gedwongen worden tot zelfbestuiving, om zodoende een hoge mate homozygotie te bereiken, verder zijn deze planten er slecht aan toe. Tegenwoordig zijn er alle technieken in gebruik om in een keer 100 % homozygotie te bereiken. Soms levert zo'n kruising iets goeds op, die wordt dan als F1-hybride op de markt gebracht.

Wat is er problematisch aan F1-hybriderassen?

1. dat F1-hybriden vaak een hogere opbrengst en uniformiteit hebben dan zaadvaste rassen komt door selectieintensiteit is niet intrinsiek gebonden aan hybridisering. Een F1-hybride is het jasje waarin het verpakt wordt. Willens en wetens. Het zou ook met zaadvaste rassen kunnen worden bereikt, de vraag is of je dat wel moet willen.

2. in de polariteit individu (bedrijfsbelang) versus gemeenschapsbelang zijn F1-hybride een uiting van een eenzijdige oriëntatie op het eerste. In de tijd van de bankencrisis was er voortdurend sprake van het algemeen belang van deze sector, die daarom kost wat kost overeind gehouden moest worden. Wel nu, volgens mij zijn zaden van nog veel groter algemeen belang. Een week zonder geld is best moeilijk, maar zou haalbaar zijn, en week zonder eten
wordt al een stuk moeilijker. Toch is de eenzijdige oriëntatie op gewin in de zaadsector van eenzelfde kaliber. Zaaizaad is te belangrijk om aan een paar grote spelers over te laten. Alles wat de mensheid aan rassen heeft ontwikkeld, of resistenties die in de wilde planten voorkomen worden genomen, niets wordt aan de komende generaties overgelaten. Ooit wel eens een F1-hybrideras in een genenbank gezien?
3. F1-hybriden zijn een momentopname. De verbinding tussen verleden en toekomst is niet naadloos en derhalve niet duurzaam.Bij nateelt splitst het zich uit of kiemt überhaupt niet meer (is bij CMS-hybriden het geval). Zijn in ieder geval ongeschikt om zelf zaden van te winnen.

4. de voedselkwaliteit van F1-hybriden is problematisch. Bij zaadvaste rassen soms een kruising, maar dan aan het begin. Bij veredeling van F1-hybride staat de kruising (in alle gevallen) aan het eind. Bij nateelt naar F2 komt de chaos (de uitsplitsing) op fysiek niveau te voorschijn. Waar komt die vandaan?
Uitleg over wat leven is. Planten zijn leven. 1 cel is ongelooflijk gecompliceerd (= stad Breda met alle infrastructuur en 200.000 mensen die woon-werkverkeer hebben etc.) en beweeglijk! Ploeps; twee Breda's. En ze werken beide meteen. Dat is celvermeerdering. Maar er is ook differentiatie: ploeps; Tilburg bijv. En dan zijn er minstens 3 metaniveau's: deel van blad, deel van plant, het jaarverloop etc. die organiserend werken. Er is dus orde én beweeglijkheid (lijkt wel zaadvast)
Communicatie tussen cellen binnen de planten middels biofotonen en tussen planten d.m.v. geurstoffen. Er is sprake van ordening, sturing, dit zijn velden, energieën, lichtkrachten, levenskrachten die maken dat planten actief interacterend met hun omgeving communiceren.

Terug naar de F1-hybriden:
In de F1 ziet de hybride er fysiek gezien ordelijk uit, maar dat het in de F2 een chaos wordt, zit er op energetisch gebied in de F1 al in. En dat is ons dagelijks voedsel! Biologische teeltmaatregelen (en in de BD-landbouw de preparaten) helpen hier niet aan. Interessant in deze is het heterosisffect, maar dat kan wellicht in het gesprek hierna aan de orde komen.

5. Hybrideveredeling vindt plaats in een omgeving die in verregaande mate is losgekoppeld van de natuurlijke habitus van onze groenteplanten: de akker. Het veronderstelt en grote mate aan technische know-how, vraagt om grote technische onderzoeksfaciliteiten die nog slechts door een handvol grote bedrijven kunnen worden opgebracht. In NL veel gepraat over biologisch zaaizaad, daarentegen is het doodstil als het gaat om biologische veredeling. Dat willen de grote bedrijven ook helemaal niet. Stel je eens voor dat je door de Skal gecontroleerd zou moeten worden. Het gebrek aan transparantie is een essentieel kenmerk van deze bedrijven. We weten niet wat ze doen en met nieuwe gen-technieken die niet meer traceerbaar zijn, wordt het er nier beter op. De biologische sector is voor het overgrote deel van haar zaaizaadbehoefte afhankelijk van deze bedrijven. De macht van deze bedrijven is enorm, de concentratie zal nog verder toenemen.

Resumé

Als we het hebben over zaden moeten we kijken naar het gehele systeem, niet alleen op de akker, maar ook in het sociale. Uiteindelijk is gevraagd hoe we tegen leven aankijken, naar onszelf. Het gaat om leven en dus om proceskwaliteit, georganiseerd naar principes van het leven met de ordening en beweeglijkheid die daar bij hoort en zich in cyclische bewegingen ontwikkeld.
Zaadvaste rassen hebben alles te bieden wat de wereld nodig heeft. Willen we de wereldbevolking blijven voeden dan is 'bussiness as usual no option' zoals dat in het Agriculture at a Crossroads van het IAASTD staat beschreven. Hier in het westen zijn we rijk, voedsel in overvloed en toch doen we alsof de hongerduivel ons op de hielen zit. Wat houdt ons tegen om aan kwaliteit te werken?

Wat kunnen we doen?

Er zou ten onrechte een ongeschreven overeenkomst kunnen ontstaan dat de grote bedrijven voor ons dagelijks voedsel zorgen en de biologische jongens zich met het instandhouden van allerlei oude rassen bezighouden.

De boeren - of zelf de afzet regelen.
- of, wanneer er voor de groothandel wordt geproduceerd, partners zoeken in de keten die dezelfde waarden delen, zoals zaadvaste rassen (bijv. Estafette-Odin). In dit kader is het project Divers en Dichtbij interessant. Zo ook een project met Brabantse tuinders die meestal een eigen afzet hebben, maar zich nauwelijks met rassen bezighielden, nu wel dus!

De consumenten
- de boeren kunnen het niet alleen. Er zal een krachtige vraag moeten komen vanuit de consumenten om kwaliteitsvoedsel. Net zoals in de jaren 60 de roep kwam om biologische producten, zo zou nu de roep om zaadvaste rassen moeten komen.
- je kunt ook zelf groenten gaan telen, en zelfs je eigen zaden telen. Beide eventueel in een georganiseerd verband. Wereldwijd is er van alles gaande, in NL toch wel heel weinig.

De studenten
- Kijk uit dat je niet wordt klaargestoomd met een berg aan genetische kennis voor arbeidsleven in een of ander groot instituut of nog erger een van de grote zaadfirma's. Kennis van planten in het veld is wat er nodig is, niet kennis die een berg aan machines en laboratoria veronderstelt.

Als mens
Kain en Abel, kunnen we beide in ons verenigen? Vanuit een samenhangend denken aan de aarde werken.

Links:

www.degroenenhof.nl - De Groenenhof, het biologisch-dynamisch tuinbouwbedrijf van René Groenen, gespecialiseerd in zaadteelt en alles wat met ontwikkeling en verspreiding van zaadvaste groenterassen te maken heeft.
www.zelfzadentelen.be - Deze website biedt je een aanzienlijke dosis technische informatie om als (toekomstig) zaadteler aan de slag te kunnen.
www.zaadgoed.nl - Stichting Zaadgoed voor biologische zaadteelt en veredeling en behoud van biodiversiteit

www.globalagriculture.org - Agriculture at a Crossroads, findings and recommendations for future farming.
www.kultursaat.org - Verein für Züchtungsforschung & Kulturpflanzenerhaltung auf biologisch-dynamischer Grundlage

www.bingenheimersaagut.de - Duits zaaigoedbedrijf met enkel zaadvaste rassen. Veredelt samen met boeren uit diverse landen.
www.sativa-rheinau.ch - Zwitsers zaaigoedbedrijf met enkel zaadvaste rassen.
www.reinsaat.co.at - Oostenrijks zaaigoedbedrijf met enkel zaadvaste rassen.
www.germinance.com - Frans zaaigoedbedrijf met enkel zaadvaste rassen.
www.stormy-hall-seeds.co.uk - Engels zaaigoedbedrijf met enkel zaadvaste rassen.


-- Klik hier om terug te gaan naar het verslagenoverzicht --