Achtergrondinformatie

De aanleiding voor het organiseren van het eerste Reclaim the Seeds weekend vormden de plannen van de Europese Commissie om de zadenwetgeving aan te passen. Deze voorstellen waren ongunstig voor boeren, kleine zaadveredelaars en de agrarische biodiversiteit in het algemeen. Vanaf de eerste Reclaim the Seeds is er ruim aandacht voor duurzame en rechtvaardige landbouw maar ook voor ontwikkelingen die daarvoor hinderlijk zijn of een bedreiging vormen. Vanwege recente ontwikkelingen besteden we dit jaar extra aandacht aan patenten op gewassen.

patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Geen patenten op zaden

Voor de meeste bezoekers van Reclaim the Seeds zal idee dat je een gewas kunt bezitten volkomen absurd zijn. Planten zijn een onderdeel van de natuur. Ze zijn van iedereen en niemand, het zijn levende gewassen die zich voortplanten en evolueren. Het waren altijd boeren die al duizenden jaren hebben gezorgd voor de veredeling van gewassen. Maar sommige grote zaadbedrijven zien nieuwe variëteiten en eigenschappen bij gewassen als een uitvinding. Met een patent kunnen ze meer verdienen aan 'hun uitvinding' en voorkomen dat andere veredelaars nog verder kunnen werken met dat gewas. Het moge duidelijk zijn dat dit zorgt voor een verdere concentratie van macht bij die grote bedrijven met patenten en 'gene pools'. In Nederland zijn de kleine, maar zelfs ook de middelgrote zaadbedrijven tegen deze patenten.

De afgelopen jaren is een toenemend aantal patenten op planten toegekend. Gelukkig is deze ontwikkeling niet onomkeerbaar. Als antwoord op de vele protesten tegen de patenteerbaarheid van planten en zaden bracht de Europese Commissie begin november een aangekondigde notitie uit met de interpretatie van de huidige Biotech Richtlijn 98/44/EC. In de notitie wordt duidelijk afstand genomen van de huidige situatie die het patenteren van planten uit gangbare teelt mogelijk maakt. Hiermee benadrukt de Commissie het feit dat de Europese Wetgeving oorspronkelijk bedoeld was om gangbaar geteelde planten en dieren uit te sluiten van een patent. Maar de Europese commissie heeft onvoldoende bevoegdheid en er moet dus nog heel wat worden gedaan om het afgegeven van patenten door het Europees Octrooibureau werkelijk te stoppen. Maar kansen zijn er wel.

De stand van zaken
Op 25 maart 2016 maakte de Uitgebreide Raad van Beroep van het Europees Octrooibureau het volgende onacceptabele besluit bekend: 'terwijl geen patent kan worden afgegeven op gangbare teeltprocessen, zijn planten en dieren die door deze processen worden voortgebracht wel patenteerbaar.'
Sinds dit besluit het mogelijk maakt om planten of zaden die middels gangbare teelt zijn geproduceerd te patenteren, zijn al meer dan 180 van dit soort patenten toegekend. Deze patenten zijn toegekend op verscheidene groentes zoals een broccoli van Monsanto en Syngenta's paprika en chili plant met insectenafweer. Bovendien zijn ongeveer 1000 andere patenten in afwachting van goedkeuring. Deze patenten kunnen een grote invloed hebben op de markt en de positie bedrijven sterk veranderen.

In de Europese Octrooiwet is echter een verbod opgenomen voor het patenteren van planten en dieren. Er dan ook veel kritiek en protest tegen de huidige interpretatie van de Europese Octrooiwetgeving. In antwoord daarop publiceerde de Europese Commissie in november 2016 de notitie waarin ze duidelijk afstand neemt van de interpretatie door de Uitgebreide Raad van Beroep van het Europees Octrooibureau (ook wel European Patent Office / EPO).

Om een echte verandering te bereiken, moeten de lidstaten zich duidelijk opstellen tegen patenten op planten en dieren. Laten we er voor zorgen dat de vertegenwoordigers van de lidstaten NEE zeggen tegen de patenten op planten en dieren tijdens de bijeenkomst van de Administratieve Raad van de EPO in maart 2017. Voor Nederland gaan Derk-Jan De Groot (Nederlands Patent Kantoor) en/of Paul van Beukering (Ministerie van Economische Zaken) naar de bijeenkomst. Reclaim the Seeds op 4 maart is het moment om ze een duidelijke boodschap mee te geven.


patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Verzet tegen EU-zadenwetgeving

De afzet van producten uit de duurzame landbouw groeit, en de multinationals hebben haast om hun markt daar tegen af te schermen. Europeanen hebben geen enkel belang bij een wet die uitgaat van industriële zaden als norm en de zadenmarkt dichttimmert voor niet-industriële zaden. Niet-industriële zaden zijn bijvoorbeeld 'boerenzaden', evoluerende, genetisch gevarieerde, optimaal aangepaste, goedkope of vrij toegankelijke, low-input, low-tech, gezonde, traditionele of kortweg: normale zaden. Niet zelden zijn die het resultaat van eeuwen van natuurlijke veredeling en aanpassing. In al hun diversiteit en variatie zijn ze onmisbaar voor de toekomst, voor duurzame en klimaatvriendelijke landbouw. Al teveel van de bio-culturele rijkdom is verloren gegaan in de voorbije eeuw.

Binnen de EU werd de afgelopen jaren gewerkt aan nieuwe een regelgeving voor de productie en het op de markt brengen van zaaizaad en pootgoed. Nieuwe commerciële rassen die op de markt worden gebracht zouden nog steeds moeten voldoen aan de strenge DUS-criteria waarbij DUS staat voor distinctiveness (onderscheidbaarheid), uniformity (uniformiteit) en stability (stabiliteit). Dit sluit veel regionale gewassen die zich goed aan lokale omstandigheden aan kunnen passen uit.

Het wetsvoorstel van de Europese Commissie, dat met behulp van intens gelobby door de zadenindustrie tot stand kwam, zou hebben geleid tot afname van de diversiteit en een nog groter marktaandeel voor de grote zadenmonopolisten. Reclaim the Seeds heeft zich daarom altijd verzet tegen deze plannen.

Terecht werd het wetsontwerp in maart 2014 verworpen door het Europees parlement. De mogelijkheid van een herkansing voor deze omstreden zadenwet erg klein. De Commissie moet nu van het begin af aan nieuwe wetgeving gaan formuleren, een moeizaam proces dat vele jaren kan duren. Het lijkt er op dat de druk vanuit maatschappelijke organisaties en andere democratische processen de invloed van de machtige zadenlobby (tijdelijk) heeft kunnen beteugelen. Wij blijven echter op onze hoede.

Doordat het zadenwetsvoorstel is afgewezen, blijven de huidige Europese Richtlijnen voorlopig nog van kracht. Deze hebben weliswaar vooral betrekking op de voornaamste productiegewassen, toch bieden de richtlijnen voldoende speelruimte om het werk van een seedsavers organisatie als Kokopelli in Frankrijk te frustreren.
Hier staat tegenover dat andere landen binnen de EU hun nationale zadenwetgeving aanpassen en soms in het voordeel van seed savers. Een voorbeeld is Denemarken waar het nu officieel is toegestaan niet-commerciële zaden vrij te verhandelen. Voor gewone boeren en het grootste deel van de voedselproductie geld deze uitzondering echter niet.

Goede bronnen voor meer informatie en recente updates over de EU-zadenwetgeving zijn


patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Machtsconcentraties en monopolies in de landbouw

De invloed van het grootschalige bedrijfsleven op de wereldwijde voedselproductie neemt snel toe. Ook de mondiale handel in zaaigoed laat dat duidelijk zien. Een steeds kleiner aantal gigabedrijven monopoliseert de markt. Terwijl wordt gewerkt aan de nieuwe Europese regelgeving voor landbouwgewassen, nemen wereldwijd opererende bedrijven onopvallend de Europese markt over.

De afgelopen tijd zijn er twee overzichtelijke en ook schokkende rapporten uit gekomen over deze machtsconcentratie. Het eerste is 'Putting the Cartel before the Horse...and Farm, Seeds, Soil and Peasants etc: Who Will Control the Agricultural Inputs?' van ETC Group. Een zin uit dit rapport: "De zes zelfde multinationale ondernemingen beheersen 75% van alle private veredeling van landbouwgewassen, 60% van de commerciële zadenmarkt en 76% van de wereldwijde verkoop van landbouwgif." Inmiddels is met de overname van Syngenta door ChinaChem, de fusie tussen Dow en Dupont en de overname van Monsanto door Bayer de concentratie nog verder toegenomen. Maar maakt het eigenlijk nog wat uit dat Bayer Monsanto koopt?

In februari 2014 kwamen de Europese Groenen met een rapport met de meest cijfers van de Europese zaaigoedmarkt: 'Concentration of market power in the EU seed market'. Deze studie ontkrachtte de door de European Seed Association (ESA) en de Europese Commissie gepresenteerde mythe dat de Europese zadenmarkt zeer divers is.

Nog iets ouder is ASEEDs eigen brochure 'Wie wind zaait, zal storm oogsten - Over de monopolisering van zaaizaad'. Deze brochure beschrijft in het kort de stand van zaken in Nederland en Europa en gaat in op de consequenties die de huidige ontwikkelingen zullen hebben op de landbouw. Een deel van de cijfers zullen achterhaald zijn door die in de twee bovenstaande rapporten, maar het algemene verhaal klopt nog wel. Het is beschikbaar in het Nederlands en het Engels.

patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Genetische modificatie een oplossing? Maar waarvoor dan?

De Europese consument heeft aangegeven geen trek te hebben in genetisch gemanipuleerd voedsel. Helaas is er weinig bekend over hoe gezond genetisch gemanipuleerd voedsel voor mens en dier is. Er is weinig onafhankelijk onderzoek gedaan naar met name de lange termijn effecten van het nuttigen van deze nieuwe gewassen en de bijbehorende bestrijdingsmiddelen, met name glyfosaat (Roundup). Radicaal sleutelen in de genen van een gewas zonder precies te weten wat je doet is niet zonder risico's. Hier komt bij dat deze gewassen ook weer kunnen kruisen met andere gewassen in de landbouw en de natuur en dat je dit proces niet meer kunt terugdraaien.

Grote zaadbedrijven, hun lobbyisten en wetenschappers wijzen echter graag op de voordelen van genetische manipulatie en dat tegenstanders medeverantwoordelijk zijn voor hongersnoden. Gentech zou zorgen voor hogere opbrengsten en daar moet alles voor wijken.

Honger is vooral een sociaal economisch probleem. Er wordt niet te weinig voedsel geproduceerd. De welvaart en de toegang tot voldoende gezond voedsel zijn ongelijk verdeeld. Veel voedsel gaat verloren door verspilling. Landbouwgrond en voedselgewassen worden gebruikt voor de inefficiënte productie van vlees en zuivel. Gebrek aan bepaalde voedingstoffen (zoals vitamine A) komen door een eenzijdige voeding. Hier is wat aan te doen door er voor te zorgen dat gemeenschappen en regio's zelf meer voor een diverse voedselproductie kunnen zorgen. Als al het geld dat wordt gestoken in de ontwikkeling en introductie van genetisch gemanipuleerde gewassen zou worden gestoken in de verbetering van kleinschalige agro-ecologische alternatieven zou dat meer helpen tegen ondervoeding en armoede. Hier valt door grote bedrijven echter minder aan te verdienen.

Bij de introductie van een gentech gewas zou het niet enkel moeten gaan om de vraag of een gewas veilig is voor consumptie,. Er zou moeten worden gekeken naar alle (sociaal economische) effecten. Het zijn in de praktijk vooral grote zaadbedrijven die een gepatenteerd gewas op de markt willen brengen. Dit gaat ten kosten van de positie van de boer en kleine zaadbedrijven en veredelaars. Het vermindert de agrarische biodiversiteit en maakt de landbouw kwetsbaarder voor plagen. Gentech is een onderdeel van een landbouw waarbij de omstandigheden zich met behulp van kunstmest, bestrijdingsmiddelen en machines aan het gewas moeten aanpassen in plaats van een duurzame landbouw waarbij het gewas zich aanpast aan de lokale omstandigheden. Juist als we in de toekomst een nog omvangrijkere wereldbevolking moeten voeden kunnen we maar beter zuinig omgaan met onze landbouwgrond en grondstoffen.

Ook Greenpeace gaat op haar website in op de problemen van het gebruik van genetisch gemanipuleerd gewassen en het verwijt dat tegenstanders van gentech geen rekening houden met mensen die lijden aan ondervoeding. Zie onder andere het artikel Voedselzekerheid kan niet wachten op de 'Gouden bergen' van gentech.

Voor welk probleem is gentech eigenlijk de oplossing? Deze vraag was ook de insteek bij de productie van de documentaire 'Gen zoekt boer. Maar is de liefde wederzijds?' in 2008. In de bijbehorende reader wordt ingegaan op de risico's van genetische manipulatie en het beleid ten aanzien van gentech in Nederland.

We zijn niet tegen de vooruitgang, we willen alleen wel dat mensen erop vooruitgaan.

update new breedings techniques

Het rommelt in gentechland. Er zijn de afgelopen jaren diverse nieuwe technieken opgedoken om de DNA van gewassen aan te passen. Vaak vallen deze onder de Engelse verzamelnaam New Breeding Techniques. Omdat dit volgens ons te onschuldig klinkt hebben we het liever over 'Nieuwe GMO's'. Op de lijst met Nieuwe GMOs dit op het moment wordt bekeken door de Europese Commissie staan de volgende mooie namen 'Oligonucleotide-Directed Mutagenesis' (ODM); 'Zinc Finger Nuclease technology' (ZFN); Cisgenese en Intragenese; 'Grafting'; 'Agroinfiltration'; 'RNA-dependent DNA methylation' (RdDM); en 'Reverse Breeding'. De meeste van deze technieken worden ook wel 'gene editing editing techniques' genoemd. In plaats van stukes genen van andere organismen in te brengen wordt het genome direct herschreven in de cellen.

De biotech-bedrijven pogen onder meer via het lobby-platform 'New Breeding Techniques Platform', gerund door lobbyfirma Schuttelaar & Partners, vrijwel alle toepassingen van deze technieken uitgesloten te krijgen van de EU regelgeving ten aanzien van genetische manipulatie, inclusief risico-beoordeling en etikettering. Wageningen Universiteit speelt hierbij een dubieuze rol: het is geen officieel lid van het Platform, maar doet wel mee aan lobbybijeenkomsten namens een klant uit de private sector.

Omdat het niet is gelukt een tijdens Reclaim the Seeds een lezing over dit onderwerp te organiseren hebben we wat goede (engelstalige) artikelen geselecteerd over dit onderwerp:

- Biotech lobby's push for new GMOs to escape regulation - 'New Breeding Techniques' the next step in corporate control over our food?

- Of apples and potatoes: the Dutch lobby for the deregulation of cisgenesis

- Open letter to the Commission on new genetic engineering methods

patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Een overzicht van alternatieven

Bij dit hoofdstukje is duidelijk nog werk in uitvoering

Zelf verbouwen:
- Zelf zaden bewaren
- Zadenruilbeursen
- Balkon, daktuin, volkstuintje, buurtmoestuin

Relatie consument - producent:
- Community supported agriculture
- Overige directe vermarkting
- Fairtrade

Producent
- Biologisch
- Wisselteelt, combinatieteelt, kleinschaligheid
- Gezonde bodem
- Gebruik zaadvaste gewassen
- Agroforestry, voedselbossen en permacultuur

patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit

Voedselsoevereiniteit als antwoord

Als paraplu voor de vele verschillende initiatieven en alternatieven die toewerken aan een duurzame en sociale landbouw wordt vaak de term voedselsoevereiniteit gebruikt. Het gaat erom dat we zelf weer willen en kunnen beslissen hoe we voedsel produceren en wat we consumeren. We willen korte ketens en, heel belangrijk, een relatie tussen producent en consument. Als je ziet dat je hoe, waar en door wie je voedsel verbouwd of verwerkt wordt heb je hier ook wat voor over. Andersom is het motiverend als je als producent ziet waar je producten terechtkomen.

De strijd voor voedselsoevereiniteit is ook een strijd tegen de grote agri-bedrijven en supermarkten. Hun eenheidsworst waarbij alleen de laagste prijs en de winst tellen is de kern van veel aan de landbouw gerelateerde ecologische en maatschappelijke problemen. Wereldwijd opererende mega-bedrijven willen altijd en overal dezelfde bulkgewassen en dit stimuleert monocultuur-velden. De agrarische biodiversiteit heeft hieronder te leiden en boeren zijn slechts inwisselbare leveranciers. Hierbij speelt ook de zaadindustrie een belangrijke rol.

Maar eten is hot. Steeds meer mensen willen weten waar hun eten vandaan komt en hoe het wordt geproduceerd. Kleinschalige initiatieven om zelf voedsel te produceren of te distribueren winnen aan populariteit. Het is dus duidelijk tijd voor voedselsoevereiniteit, ook in Nederland en België. De brochure 'Op weg naar voedselsoevereiniteit van ASEED uit 2012 gaat hier dieper op in en laat zien hoe je zelf naar voedselsoevereiniteit kunt toewerken.

Ook internationaal bestaat er een groeiend netwerk dat onder de noemer voedselsoevereiniteit werkt aan een ander landbouwsysteem. In november 2016 was er een bijeenkomst in Roemenië waar ook een fikse delegatie vanuit Nederland aan deel nam. Verslagen deze 'Nyéléni-Europe-bijeenkomst zijn te vinden op https://nyelenieurope.net/.

patenten | zadenwetgeving | machtsconcentratie | gentech | alternatieven | voedselsoevereiniteit